Dezemvolvimentu Turismu Komunitariu Baze Mak Komunidade

0
11,599 views

Turismu Komunitariu Husi Komunidade Ba Komunidade No Fila Fali Ba Komunidade, Hodi Dezemvolve Komunidade Nia Moris.

Racom Maubisse: Koalia konaba tuirsmu komunitairu, laos buat foun ida ba ema nasaun dezemvolvidu sira, maibe mai Timor Leste, ita bele dehan katak turismu komunitairu ne’e buat foun ida ne’ebe foin mosu, depois de Timor Leste hetan nia ukun rasik-an iha seklu 21.

Tuirsmu komunitairu laos buat boot ida hanesan tuirsmu sira ne’ebe akontese iha nasaun dezemvolvidu sira hanesan Austraia, Amerika, Europa no mos hanesan Indonesia mak hanesan iha Bali, ne’ebe kada fim de semana nasaun barak, inklui Timor Leste mos ninia emar sira sempre ba passa ferias no fim de semana iha ne’eba.

Maibe Turismu komunitariu nudar atividade ema nian hodi tama sai husi fatin ida ba fatin seluk ho objektivu atu hatene no konese fenomena sosial sira be eziste iha rai laran ka rai liur, maibe nia baze no iniciativa mai rasik husi komunidade.

Bazeia ba pensamentu iha leten, sita mos matenek na’in balun nia hanoin sobre turismo; tuir Prof. Salah Wahab, “Turismu mak atividade ema nian hodi hala’o ho konsiensia, ne’ebe hetan atendementu no substitui entre ema lokal no estranzeiru husi ambiente ida ou nasaun ka Kontinente ida ba kontinente seluk hodi hela tempu provizoriu ba buka kontente (Husi fontes; Pengantar Ilmu Pariwisata, Drs. H. Oka A. Yoeti, MBA, 1996. Hal. 116).

Husi ida ne’e, fo hanoin mai ita katak dezenvolvimentu seitor turismu komunitariu ne’e importante tebes maka progresu no kresimentu ida ne’e maka kondisaun no situasaun ida ke merese duni ita konsidera hanesan dezenvolvimentu, tanba melhora vida moris komunidade nian iha aspetu hotu-hotu. Ho nune’e, jeralmente dezenvolvimentu seitor turismu ne’e nudar kompromete ida atu halo mudansa  ba buat ruma ne’ebe importante no benefisiu mos ba populasaun sira iha ambiente ida, tantu hare husi dezenvolvimentu fiziku no naun-fiziku, prefere ba ita nia nasaun foun ida ne’e hafoin ita ukun-an iha tinan 2002 liu husi rekonesementu internasional liu husi ONU.

Enkuantu ita ko’alia konaba dezenvolvimentu turismo iha kontestu Timor Leste nian tenki iha korazen husi ukun na’in sira, li-liu ba ministeriu kompetente nune’e bele dezevolve area turismo ho diak iha futuru maka tenke halao sensibilizasaun ba komunidade liu husi edukasaun sivika.

Agora, kestaun maka turismo ne’e iha oi oin hanesan turismu komunitariu, turismu relijiozo, turismu hortikultura, turismu historiku no tuirsmu kultural.

 Ligadu ho turismu ne’e mensiona tuir peritu: H. Oka A. Yoeti, MBA, 1996, Hal. 123-124). Haktuir liu tan katak; Tuirsmu ne’e iha variedade oi oin, ezemplu hanesan bazeia ba objetu turismo mak; turismo kultural, turismo komersial, turismo politika, desportu, turismu social no turismo saude.

Etimolozikamente, sobre konseitu turismu dala uluk ita ba hatene uluk lai termu turismu, observasaun tuir lian Indonesia nian iha palavra baziku maka hanesan “Wisata” katak “Perjalanan”, “Pariwisata katak perjalanan yang di dilakukan dari suatu tempat ke tempat lain, “Wisatawan” katak orang yang melakukan perjalanan, no Para wisatawan katak orang-orang yang melakukan perjalanan, iha lian Inglesiha palavra baziku maka “Tour” hanesan Tourism=travel, Portugues Turismo”, iha lian TetumTurismusignifika “Viazen”, jeralmente, turismu katak atividade viazen ne’ebe mak hala’o hodi hadulas housi fatin ida ba fatin seluk. Agora emar sira ne’ebe mak hala’o atividade viazen refere ita bolu dehan Turista iha lian Ingles katak  “Traveller/Travellers”, nune’e liafuan ida Traveller ne’e mai husi travel.

H. Oka A. Yoeti, iha nia livru haktuir katak, Tuir matenek nain Hermann V. Schulalard, ekonomista ida husi nasaun Austria, iha tinan 1910 fo definisaun konaba Turismu mak; “Tourism is the sum of operations, mainly of an economic nature, which direcly related to the entry, stay and movement of foreigner inside certainly country, city or region”. (Husi fontes : Pengantar Ilmu Pariwisata, Drs. H. Oka A. Yoeti, MBA, 1996:114).

Tuir peritu ne’e nia hanoin sobre “Turismu katak; totallidade atividade hotu ne’ebe la’o,  esensial liu iha ligasaun ho natureza ekonomia, ne’ebe direitamente iha relasaun ho nia rendimentu, hela no movimentu housi ema liur serteza tama sai iha nasaun, sidade eh rejiaun”.

Bazeia ba matenek na’in ida ne’e nia hanoin konaba turismu mak nakait ho aspeitu ekonomia tanba fo definisaun housi peritu ekonomista ida, tan ne’e fo presaun liu ba aspeitu ekonomia, atividade hotu la’o tanba sentraliza iha natureza ekonomia ni-nian, ne’ebe naturalmente atividade ne’e la’o utiliza material sira ho karakteristiku ekonomiku,.

Alende hanoin seluk mos eziste hanesan H. Oka A. Yoeti, MBA iha nia livru haktuir katak, tuir matenek nain rua hanesan Prof. Hunzieker ho prof. K. Krapt (1942) fo definisaun konaba “Tourism is the totally of the relationship and phenomena arising from the travel and stay of strangers (Ortsfremde), provide the stay does not imply the establishment of a permanent resident”.

Turismu Katak; Totalidade housi familia no fonemena ne’ebe hamosu husi viazen no disponivel ba ema estranzeirus hela provizoriu, maibe la’os direitamente forma rezidensia hela permanente ida.

Bazeia ba matenek na’in rua nia hanoin iha leten, hakerek na’in rejumu ba sira nia hanoin katak iha viazen refere la signifika atu hela estatiku iha fatin sira be ema halo viazen ba ne’e, tanba ne’e ho ita nia konsiensia tomak atu anima ita-an durante ita nia ezistensia iha fatin ne’e ho tempu badak deit.

Dezenvolvimentu ba rekursu ema ne’e nudar fator determinante ne’ebe esensial ida  ba nasaun foun hanesan Timor Leste tamba empoderiza (Empowerment) ema hodi hasa’e intelegensia ida ne’e signifika katak paradigma dezenvolvimentu ida ke hatu’ur komunidade sira nudar tarzeitu nune’e  iha final bele alkansa no dominasaun iha rekursu umanu no bele atinze moris rohan la’ek wainhira liu husi edukasaun formadu no naun formadu sira,  partisipasaun ativa ho direitamente, wainhira akontese buat sira ne’e mak ita firmeza katak dezenvolvimentu aspeitu turismo ne’e sei la’o ho susesu iha futuru no bele mos esperansa bo’ot ida. Argumenta katak ema nudar abut ba buat hotu-hotu. Alende iha finalidade husi hakbi’it ne’e ho objetivu ida hodi ema ne’e bele dezenvolve diak liu ba asuntu hirak be justifika ona iha leten.

Depois de ita akompanha tiha peritu sira nia esplikasaun konaba saida mak turismu no oinsa mak tuirsmu ne’e iha ka eziste hodi fo biban ba vijitante ka turista sira hodi halao viajem neebe besik no dok hodi mai vijita fatin turismu sira, hare ba realidade ne’ebe iha katak Timor Leste mos soi ba tuirsmu e liu liu refrela ba tuirsmu komunitariu, no exemplu kongreta mak fatin tuirmu sira hanesan iha Lospalos, Baucau, Aileu, Maubisse Hatobuilico Ainaro, Manufahi, Maliana Bobonaro nomos fatin seluk ne’ebe la sita iha ne’e.

Iha fatin seluk ne’ebe tuirsmu komunitariu eziste ba hakerek nain ladun hatene ho klean, tamba hakerek nain seidauk halao vijita ba iha fatin sira ne’e ho bebeik, maibe iha municipiu Ainaro, ne

Ebe kompostu husi Posto Administrativu hat hanesan Ainaro Villa Rasik, Maubisse, Hatobuilico no hatudu, hatudu katak iha fatin hira ne’ebe mensiona ne’e riku tebes ho fatin ba turismu komunitariu, maibe ate a data seidauk dezemvolve fatin turismu sira nee ho diak e maske halao duni dezemvolvimentu iha fatin balu maibe ladauk suficiente.

Baibain ema estrajeiru balun dehan se vijita Timor mak la vijita Maubisse ho Hatobuilico katak seidauk vijita Timor Leste, tamba fatin hanesan Maubisse ho Hatobuilico, nia klima no kondisaun natureza bele kompara ho fatin tuirmsu balun iha Europa, liu liu hanesan Portugal.

Maubisse ho Hatobuilico soi duni ba fatin turismu komunitariu, tamba koalia konaba tuirsmu laos mak paisazem sira ne’ebe furak, ai-horis no foho lolon sira, maibe koalia konaba turismu bele klasifika ba parte lubuk ida mak hanesan; Turismu Komunitairu ne’ebe dezemvolve husi komunidade rasik, seluk fali mak hanesan tuirmsu relijiozu, mak hanesan gruta, kapela, igreja ne’ebe dezemvolve husi parte igreja, no fatin sira ne’e babain dezemvolve iha fatin sira ne’ebe mak ho paisazem no ambiente furak no uniku, tuirmsu historiku, maka turismu ne’ebe kabe ba fatin sira ne’ebe iha 24 anos ita nia asuwain sira uja hodi subar, enkontru, hodi luta ba ukun rasik-an, tuirsmu hortikultura mak fatin sira ne’ebe komunidade uja hodi dezemvolve seitor agrikultura hanesan modo, aifuan, café, estroberry, aifunan, ho tan modo sira seluk, ida ne’e mak hanaran turismu hortikultura, turismu ida seluk mos mak tuirsmu kultural, mak hanesan uma lisan ka uma adat sira, be matan no aihun lulik sira ne’ebe konserva husi ita nia beiala sira to’o ohin loron.

Fatin Turismu ne’ebe eziste iha nasaun Timor Leste ita presiza fo enfaze ho ita nia kontribuisaun tomak hodi sai mata dalan no ita mos tenki empena ita nia posibilidade hotu atu dezenvolve diak liu tan ba seitor turismu ne’ebe moris ona no sai bo’ot hafoin ita ukun-an, tamba turismu hanesan industria bo’ot ida ne’ebe hamri’ik ho nia importansia ba aumenta rendimentu ba ita nia nasaun iha prosesu dezenvolvimentu nia laran, turismu iha parte ida atu introduz arte de kultura no natureza furak ba emar sira ne’ebe nia ezistensia iha rejiaun, kontinente, teritoriu ou nasaun ida ba nasaun seluk atu ba halo viazen iha fatin refere.

Se ita ko’alia konaba dezenvolvimentu rai laran iha kontestu turismu komunitariu maka ita sei liga ho assuntu importante sira ne’ebe maka relevante ho dezenvolvimentu komunitariu maka hanesan ita iha esperansa bo’ot iha kapasidade atu apoia hodi aumenta bein estar komunidade sira nian liu husi “Dezenvolvimentu turismu ho baze komunidade iha lian Ingles “Community Based Tourism Development”, entaun husi buat hirak ne’e ita  tenki ihamudansa paradigma dezenvolvimentu ne’ebe maka hatu’ur komunidade sira nudar sujeitu ba dezenvolvimentu, wainhira komunidade sira iha potensia atu sai autor ba iha esforsu turismu nian. Iha dalen seluk, tau programa sira hodi empoderiza komunidade sira liu husi esforsu aumenta kapasidade, no involve ativu komunidade sira iha dezenvolvimentu Tourismu, situasaun hirak ne’e relasiona ho impaktu ba seitor ekonomia oinsa atu kria empregu no hasa’e rendimentu komunidade nian. Alende empoderiza komunidade iha dezenvolvimentu seitor turismu assuntu importante sira ne’e hanesan fo konesementu liu husi formasaun  nudar dalan ida ba hasa’e kapasibilidade intelejensia komunidade iha prevensaun pobreza liu husi esforsu turismu, bele mos konstrui konsiensia no partisipa ativu komunidade atu kria iklima ne’ebe kondusivu ba dezenvolve turismu, inklui mos motiva involvimentu no servisu entre Stakeholder iha dezenvolvimentu area Tourism ni-nian”. (Fontes: http://caretourism.wordpress.com/2010/11/05/membangun-kepariwisataan-indonesia-berbasis-komunitas/.

Enkorajamentu traveller nian iha hala’o atividade viazen ba fatin turistiku atu emprega sira-an iha atividade  ho lisan la hetan kompezasaun ruma no iha prinsipiu ida atu hakontente ita-an, nune’e mos husik hela rezidensia eh fatin permanente hodi ba fatin furak sira ho provizoriamente durante 24 oras nia laran, atu bele iha aprosimasaun mutual diak liu tan ho natureza hanesan nesesidade ne’ebe iha ligasaun ho matenek na’in nia balun hanoin konaba; atu passa ferias no rekreasaun, edukasaun no peskiza, relijiaun, nesesidade saude, Interese  arte no kultura nian, Seguransa, vizita familia, politika.

Tamba ne’e hanesan Timor Oan, hanesan Ainaro oan Maubisse Oan no Hatobuilico Oan, mai ita hamutuk dezemvolve seitor turismu komunitariu liu husi area oi oin, nune’e bele kontribui ba dezemvolvimentu seitor turismu iha Municipiu Ainaro, ho hanoin katak, maske ita hasoru dezafius oi oin hanesan material no orsamentu inklui mos rekursus humanus, maibe ho boa vontade nakonu ho espiritu nasionalismu, mai ita hamutuk dezemvolve ita nia seitor tuirsmu diak liu tan, katak maske neneik maibe bebeik.

Artigu ida ne’e sita mos husi Siempre Leto BeleHo nia pensamentu konaba Kultura Turismu Ba Influensia Motivasaun Ajente Traveller Ba Importansia Dezenvolvimentu Komunitariu Iha Timor Leste”.

Hau Ata Rasik Joaquim de Fatima Coutinho, Jestor ba Radio Komunidade Maubisse e mos hanesan jestor ba Warda Dezemvolvimentu Turismu Maubisse Mauloko.

0 0 votes
Article Rating
Subscribe
Notify of
guest
0 Comments
Inline Feedbacks
View all comments